PALABRA E MEMORIA EN VISIÓN PANORÁMICA

Palabra e Memoria é unha intervención de educación social que fomenta a participación de toda a comunidade. Como naceu no ámbito escolar, os primeiros sectores implicados foron alumnos e alumnas, persoal docente e familias. Inmediatamente despois, entrou en comunicación coa Comisión Parroquial de Burela, coas funerarias e os comercios de flores e outros complementos e tamén coa administración municipal.

A primeira visualización realizouse no ano 1997 nos cemiterios parroquial e municipal. Pretendíase comparar a evolución do uso da lingua galega entre a data de inauguración do camposanto de titularidade eclesiástica (1912) e a aprobación da Constitución e o Estatuto de Autonomía; e entre a Transición e ese mesmo momento do final do século (18 anos).

Non houbo necesidade de facer comparación. En 85 anos ningunha das perto de 500 familias con propiedades nos cemiterios fora capaz de superar o tabú e o idioma galego aínda non chegara a aparecer nas inscricións de recordo para as persoas falecidas.

No mes de setembro de 2003 fíxose unha segunda visualización, que deu como resultado a localización do primeiro panteón coa innovación: a indicación da propiedade e a lápida do primeiro nicho ocupado estaban inscritas no idioma até ese momento proscrito. A novidade producírase no final de 1997, o ano da primeira revisión.

Na primavera de 2004 realizouse a primeira chamada de atención pública. No marco dunha exposición que recollía o uso da lingua galega escrita polas familias de Burela, a fotografía desa inscrición funeraria chamou moito a atención e nese mesmo momento comezou un proceso de transformación que agora mesmo está en marcha e que ofrece estes resultados. 

ÁMBITO	1912-1980	1980-1997	1997-2000	2000-2006	2006-2009	2009-2015	2015-2020	2020-2024
BURELA	0	0	1	6	10	18	30	51

Vinte anos máis tarde (2004-2024), o Consello da Cultura Galega decidiu dedicar os XXVI Encontros para a Normalización Lingüística ao uso do noso idioma nos rituais funerarios. Desde o mesmo momento da elección do tema, a intervención educativa Modelo Burela contou coa colaboración do xornalista David Canto Veiga e comezaron os traballos para a elaboración da Cartografía do uso do galego nos camposantos.

Presentados os mapas dentro dos citados Encontros, entre o día 15 de outubro de 2024 e o momento presente foron moitas as persoas que fixeron entrega do seu traballo altruísta, de maneira que agora mesmo teñamos a posibilidade de ofrecer publicamente esta primeira panorámica global, que continuamos completando.

 PALABRA E MEMORIA EN VISIÓN PANORÁMICA

ÁMBITO	TOTAL FAMILIAS	FAMILIAS EN GALEGO	PORCENTAXE	AXENTES DE COLABORACIÓN	CONCELLOS	PARROQUIAS
GALIZA	84.187	3.332	4%	133	288	522
OSCOS-EO	500	1	0’05%	2	3	3
PORTELAS	100	2	2%	1	1	1
BIERZO	-	-	-	-	-	-

 

 RESULTADOS POR PROVINCIAS

PROVINCIA	TOTAL FAMILIAS	FAMILIAS EN GALEGO	PORCENTAXE	AXENTES DE COLABORACIÓN
CORUÑA	32.004	1.374	4’3%	37
LUGO	26.482	1.123	4’2%	45
OURENSE	6.407	285	4’4%	23
PONTEVEDRA	19.294	550	2’8%	28
OUTROS	600	3	0’5%	3

 

PRIMEIRAS LÁPIDAS EN GALEGO 

1.BANDE	1924
2.CHANTADA	1934
3.CHANTADA	1954
4.LUGO	1957
5.BÓVEDA	1959
6.CEDEIRA	1968
7.CEDEIRA	1968
8.PONTE NOVA	1969
9.ORTIGUEIRA	1972
10.BARALLA	1978

 Nesta táboa recóllense unicamente casos de familias convencionais, totalmente anónimas antes da realización deste traballo. É un complemento do patrimonio documental que está á vista do público en lugares emblemáticos como o Panteón de Galegos Ilustres ou os cemiterios de Santo Amaro (na Coruña) ou de Mondoñedo.

PROVINCIA DE LUGO

1.CHANTADA	1934
2.CHANTADA	1954
3.LUGO	1957
4.BÓVEDA	1959
5.PONTE NOVA	1969
6.FONSAGRADA	1978
7.BARALLA	1978
8.BALEIRA	1980
9.VIVEIRO	1980
10.XERMADE	1980

 PROVINCIA DA CORUÑA

1.CEDEIRA	1968
2.CEDEIRA	1968
3.ORTIGUEIRA	1972
4.NEGREIRA	1978
5.CORCUBIÓN	1979
6.AS PONTES	1982
7.ARES	1985
8.BERGONDO	1985
9.ORTIGUEIRA	1986
10.ABEGONDO	1998

 

 PROVINCIA DE OURENSE

1.BANDE		1924
2.VILAMARTÍN		1983
3.LOBIOS		1989
4.VEREA		1991
5.BEARIZ		1993
6.MONTEDERRAMO		1994
7.BARCO	1996
8.COLES	2002
9.CARBALLIÑO	2003
10.PUNXÍN	2005

 PROVINCIA DE PONTEVEDRA

1.TOMIÑO	1981
2.MEIS	1986
3.VILA de CRUCES	1990
4.SANXENXO	1993
5.RIBADUMIA	1994
6.VILA de CR.	1994
7.MEAÑO	1999
8.FORCAREI	2005
9.PONTEVEDRA	2005
10.DOZÓN	2006

 PRINCIPAIS AXENTES DE VISUALIZACIÓN

NOME	ÁMBITO DE ACTUACIÓN
Emma Pedreira	Todo o territorio
Xema Sanxurxo	Todo o territorio
Enrique García Vázquez	Miño, Pontedeume, Monfero, Vilarmaior, Paderne
Avelina Pichel	Cea, Piñor, Vilamarín, Parada de Sil, Amoeiro
Pablo López	Fonsagrada, Navia de Suarna
Tania Vázquez García (coord.)	Chantada e Ribeira Sacra
Alex Quintáns	Cee, Corcubión, Carnota, Fisterra, Dumbría
Ana R. Barreiro (coord.)	Lugo, Terra Chá e outros
José Caamaño Andrade (coord.)	Val do Dubra, A Baña, Negreira, Santa Comba, Vimianzo.
Ana Belén Vázquez Pardal	Ribadumia, Meis, Boiro
Manuel Vázquez (coord.)	Pol, Baralla, Valeira.
Yohani Jartín (coord.)	Meira, Riotorto, Pastoriza, Ribeira de Piquín
Jerónimo Martínez López	Ortigueira
Patricia Sóñora	Meaño
Séchu Sende (coord.)	Santiago, Vila de Cruces, Lalín, Agolada
Mariluz Barreiro	Vila de Cruces, Boqueixón, Carnota
Xesús Cociña	Xove; observatorio de medios
María José Andión	Pastoriza

CONCELLOS CON VISUALIZACIÓN COMPLETA 

CONCELLO	CEMITERIOS	TOTAL FAMILIAS	FAMILIAS EN GALEGO	PORCENTAXE	AXENTES DE COLABORACIÓN
BURELA	2	852	51	6’1%	Ramón Marful (cura) Órcar Pardiño e Laura G. Santiso (marmoristas) Fernando Quelle (comerciante) Matías Nicieza (audivisual) Laura Ramos, Diego Cabarcos, Sara Gil, Bernardo Penabade
ORTIGUEIRA	20	2905	48	1’6%	Jerónimo Martínez López (coord.) Asoc. Terras do Ortegal, Asoc. A Devesana, Asoc. de Veciños de Loiba, O Noso Lar (Couzadoiro)
RIBADUMIA	6	1110	32	2’88%	Ana Belén Vázquez Pardal (Coord.) Concello de Ribadumia
FONSAGRADA	31	1982	90		Pablo López (coord.)
MEAÑO	7	818	36	4’4%	Patricia Sóñora
MEIS	8	1245	27	2’17%	Ana Belén Vázquez Pardal (coord.) Concello de Meis
FRIOL	31	4693	70	1’49%	Asoc. Carballo Vivo
PASTORIZA	19	1486	96	6’46%	Yohani Jartín (coord.); M. José Andión
MEIRA	4	460	23	5%	Yohani Jartín (coord.) Miguel Asorey (párroco)
VILARMAIOR	6	622	6	0’96%	Enrique García Vázquez
MIÑO	8	1529	10	0’65%	Enrique García Vázquez; Xoán M. Casal