CON TONIÑO MOLINA E CÁNDIDA DÍAZ EN TRASBAR

Bernardo Penabade

No mes de decembro de 2012 fixemos un percorrido de visualización do patrimonio documental polas parroquias do concello de Cervo, tal e como tíñamos feito antes na de Burela e como fixeran no seu día Alva G. Pico no Valadouro e Aida López Vale no Vicedo. Era un paso máis do Proxecto Palabra e Memoria, iniciativa enmarcada dentro do Modelo Burela de pedagoxía social.

Na parroquia de Castelo atopamos un cemiterio pequeno, moi ben coidado, e dispuxémonos a observar as 236 lápidas dos, aproximadamente, 70 panteóns familiares. Cando estábamos xa case no final, tivemos diante de nós a que xustificaba a nosa visita, tal como nos ocorreu en moitas ocasións (raro é aquel lugar en que non hai alguén que depositase a semente da nosa cultura). Tanto nos impresionou aquel documento que no caderno de campo anotamos: "ademais da análise sociolingüística, hai que facer un estudo máis completo. Interesa quen fixo o deseño e o obradoiro en que se preparou).

Coa alegría que dá ter descuberto algo importante, seguimos visualizando a escasa ducia que nos faltaba, xa no fondal do recinto. E, entre aquela ducia, aínda nos agardaba algo non menos importante. Eran estas palabras que reproducimos na imaxe:

Identificación de propiedade no panteón funerario de Xosé e Cándida Díaz no cemiterio de Castelo (Cervo). As palabras "propiedade", "e", "fillo" e "ano" aparecen neste momento nunha proporción de unha cada 5.000. Esta é cinco anos anterior á única que existe nos cemiterios de Burela, o que a podería situar como a primeira da Mariña.

En varias ocasións, especialmente nos meses do verán de 2014, en pleno proceso de investigación das descubertas, tentamos localizar a persoa que redactara o texto. Non nos foi nada fácil.

-Xosé Díaz Díaz?!... Non vive por aquí... Debe ser alguén que naceu aquí e que conserva o nicho. Agora seguro que non ten relación coa parroquia, -díxonos unha veciña.

- Ai dese Xosé Díaz hai herdeiros... Tivo un fillo... Creo que está pola Coruña, -díxonos outra.

En calquera caso, a localización do fillo de Xosé Díaz estaba difícil, porque o herdeiro gardaba pouco vínculo co lugar de orixe. Mais había algo que nos intrigaba: dado que o panteón estaba vacío, a onde tería levado o tal fillo os seus defuntos pais?, ou, acaso, os pais serían maiores e vivirían tamén na Coruña?

A investigación da outra lápida do mesmo cemiterio tampouco nos ofreceu luces sobre esta en cuestión e esa foi a razón que nos levou a dar preferencia a outros casos e a deixar este en espera do momento oportuno.

E o momento chegou da mellor das maneiras:

-Eu sei onde vives!, -dixonos de brincadeira Noé, un mociño de 13 anos con tanta forza interior como se tivese 20.

-Que me dis? Sabes?

-Sei! Paso moitas veces por diante. Eu vivo en Castelo...

-En Castelo?

Cando falamos de Xosé Díaz, Noé parou a facer memoria e concluíu que non debía ser persoa próxima, mais rapidamente se lle iluminaron os ollos, porque tiña a solución perfecta:

-Se é unha persoa de Castelo ou de Trasbar, miña avoa ten que coñecelo. Mañá mesmo xa está solucionado.

Con esta idea chegou Noé a Castelo e preguntou á sabia da casa, mais a sabia da casa ficou de boca aberta e non soubo quen era Xosé Díaz e moito menos quen eran a súa esposa e o seu fillo. Iso non desanimou o rapaz felizmente teimudo, que botou man do whatsapp:

-Es persoa que buscas é de Castelo Castelo... ou da parroquia de Castelo?

(...)

-Aquí na casa dinme que os Díaz normalmente son de Trasbar...

(...)

-Que queres saber exactamente?

-Quería saber quen redactou unhas palabras que aparecen no seu nicho...

Acabáramos! Ter comezado por aí!!

Entón comentamos a situación do nicho e, con esa información na cabeza, o servicial Noé colleu a bicicleta e foi ao lugar concreto para situarse no contexto e transmitir a información á avoa, que tería nos testantes un apoio para a localización.

Non fixo falta continuar coas pesquisas, porque, cando o investigador chegou ao destino, atopou un señor e unha señora facendo a limpeza. Nada máis e nada menos que os tan buscados Xosé Díaz e a súa esposa.

Cándida Díaz e Xosé Díaz ("Toniño Molina") recibíronnos na súa casa de Trasbar (Cervo)

En poucos minutos tíñamos a Sra. Cándida Díaz ao teléfono e recibíamos dela a primeira das leccións. Era como se nos falase frente a frente: preguntaba, escoitaba as respostas e respondía as preguntas. Ela foi quen nos resolveu o enigma:

-O meu marido chámase Xosé Díaz, mais os veciños non o coñecen polo nome oficial. Todos lle chaman Toniño Molina -porque cantaba moi ben, ao estilo do artista famoso- e pensan que se chama Antonio.

(...)

-E quen redactou ese texto, Sra. Cándida?

-Fun eu. Eu mesma o levei e o encarguei. Como xa tíñamos o fillo -e podía haber máis-, pedinlle que deixase un espazo libre debaixo da palabra "esposa", por se nalgún momento había que poñer unha letra máis.

-Estou asombrado, Sra. Cándida!

-Asombrada tamén estou eu. Agora que nos coñecemos, a ver cando nos vemos; tomamos un café e xa me contará por que se fixou nel e por que lle gustou tanto.

Certo é que contamos por ambas partes. Moi certo. Tanto é así que acabamos abrindo unha porta para coñecer moito mellor o Burgo de Trasbar, un magnífico Modelo de desenvolvemento rural.

ENSINO DE VANGARDA: A "ESCOLA DE PRENSA" de EL PROGRESO

Unha vez máis o Instituto Perdouro participa nunha iniciativa educativa de vangarda. Nesta ocasión o proxecto naceu como resultado dunha colaboración do xornal El Progreso e de Leyma, unha das empresas de referencia do sector lácteo, e foi inmediatamente secundado polo equipo docente do Perdouro, capitaneado por Miruca Parga (Coordinadora do ENL) e Karina Parga (Vicedirectora).

Toda a información sobre o proxecto está recollida nesta reportaxe con texto de Susana Rodríguez e fotografías de José María Álvez: 

EXEMPLO DE DINAMIZACIÓN CULTURAL

As fortalezas do Modelo

Bernardo Penabade

O antimodelo é moi forte. Está enquistado entre as redes administrativas e desde aí esténdese todo canto pode. Mais o antimodelo non ten nin a forza da razón nin a forza da natureza. Era imposición antinatural no pasado e é imposición antinatural no presente. Pode mostrarse con discurso reaccionario ou pode mostrarse con discurso aparentemente progresista -o que é igual de reaccionario-, mais baixo unha expresión ou outra é igual de ilexítimo. Pode vencer mais non convencer.

Por iso aparecen Antonios e Antonias. Persoas do común que saben o que queren e teñen capacidade e forza moral para conseguilo. En homenaxe a todas elas, van estas liñas e este artigo de opinión publicado no xornal de Ortigueira:

Uma grande lição de Música e Humanismo com Socorro Lira

Socorro Lira passeou de novo pelas ruas de Compostela. Na imagem está diante do Teatro Principal, acompanhada por Carlos Blanco, Sara Gil, Uxía Senlle e Sérgio Tannus.

Bernardo Penabade

Certo dia o nosso admirado Marco Pereira, esse cego é capaz de ver até com as orelhas, conseguiu entrevistar no seu Grandes Vozes do Nosso Mundo a cantora brasileira Kátya Teixeira (imaginamos que por mediação da nossa Uxia Senlle). Quando a entrevista estava no final e o Marco já andava com com as despedidas, a Kátya lembrou algo importante e ainda tomou a palavra para o comunicar à audiência. Foi assim que nos contou que uma semana depois ia estar em Compostela a também cantora brasileira Socorro Lira, que iria atuar no Teatro Principal da capital da Galiza.

Pouco depois de finalizar a emissão do programa, Marco disse: "Que bom seria entrar em comunicação com a Socorro Lira e que bom seria poder falar do concerto uns dias antes. Acabaríamos por conhecê-la e faríamos contribuição para divulgar o evento... Olha! Faz favor, comunica com a Uxia para que ela interceda por nós mais uma vez".

Desta vez não seguimos as indicações do amigo Marco. Decidimo-nos pela aventura, pesquisámos na rede e escrevemos diretamente para a artista, com a força que nos deu saber que ela tinha colaborado com a Ponte nas Ondas.

A resposta foi impressionante. A nossa mensagem não teve resposta da cantora, nem da compositora, nem da violinista nem da produtora cultural. A resposta à nossa mensagem chegou de parte de um ser humano enorme, esse que está por cima dos títulos e dos prémios. Nesse momento tivemos consciência plena da razão pela qual a Socorro Lira recebeu em 1998 o "Prêmio Europa 98" como reconhecimento ao "seu engajamento político e social". Verificámo-lo depois no início do programa, quando o calor humano das suas palavras chegava através das ondas a Marco e a Karina e ainda tinha força para lançar um eco e distribuir-se entre a audiência.

Depois da lição de Humanismo -a mais importante- recebemos também a da Música. São só dois minutos de resposta àquela pergunta típica do Marco: "Recomende-nos meia dúzia de Grandes Vozes...". Foi só dizer e a Socorro começou a explicar com paixão. Primeiro por Portugal e depois pelo Brasil. Em só dois minutos tivemos ao nosso dispor todo um mundo de músicas, que agora estamos conhecendo ao pormenor.

A Cultura é isto. Comunicação. Neste caso, o aproveitamento do idioma comum que nos eleva por cima do Atlântico para que o feliz reencontro seja uma realidade.

A Uxia abre o caminho e nós aproveitamos que o caminho está aberto. Assim de fácil.

GRAZAS, MELA

O elenco escénico de Redrum Teatro cun grupo de persoas que asistiron na Casa da Cultura de Burela á representación de Noiteboa, de Álex Sampaio e Borja F. Caamaño. De esquerda a dereita: Lavilson R. Monteiro, Mela Casal, Carla da Veiga, Guillermo Carbajo, Silvera V. de Oliveira, Ernesto Chao, Xulio R. Leiras e Margarita Bermúdez.

Mela Casal, a actriz nacida no Boqueixón, entrou nos circuítos artísticos partindo desde a base. Con outras persoas que traballaban no comercio, que estudaban na Universidade de Santiago ou que exercían o funcionariado participou no Teatro de Cámara Ditea, dirixido por Agustín Magán. Naquela escola, Mela non era só actriz, evidentemente. Era unha das currantas que colaboraba na escenografía e repartía anuncios das funcións da mesma maneira que asumía outras tarefas da intendencia. Todo iso como complemento dos ensaios e das representacións. Así é o teatro popular.

Agora, con toda unha traxectoria encima, Mela Casal estivo de novo en Burela, desta vez para participar na representación de Noiteboa, un espectáculo escrito por Borja F. Caamaño e Álex Sampayo e dirixido por este último. Mais esa traxectoria de éxito en Mareas Vivas, A vida por diante, Nada es para siempre, Luar, Pradolongo, O Clube da calceta ou O lapis do carpinteiro non se lle subiu á cabeza. En Burela comprobamos como mantén moi vivo o espírito do teatro popular.

Finalizou a representación, tomou alento e achegouse ao público na compaña de Ernesto Chao e Guillermo Carbajo. Todos xuntos repartiron saúdos, responderon ás preguntas, asinaron autógrafos e tiraron fotografías coa xente. Noutras palabras: abriron as portas. Propiciaron o encontro co sector. Así se fai.

Moitas grazas.

Fermoso encontro intercultural no auditorio de Burela

De esquerda a dereita: Lavilson R. Monteiro, Bernardo Penabade, Ramón Vázquez Andrade; Matías Nicieza; Xulio R. Leiras; Margarita Bermúdez; Carla da Veiga e Silvera V. de Oliveira.

A compañía Redrum Teatro tróuxonos a Burela a representación de Noiteboa, un espectáculo protagonizado por Mela Casal, Ernesto Chao e Guillermo Carbajo. Como é lóxico, a presenza de Ernesto e Mela no reparto serviu de aliciente para que se aproximase ao auditorio algún público novo, que non é habitual neste tipo de eventos. Tanto é así que a convocatoria foi moi secundada e houbo un moi bon ambiente.

Finalizada a representación, os actores e a actriz tiveron a xentileza de saír ao recibidor para saudar o público, asinar autógrafos e tirar fotografías con espectadores que nos agrada gardar un recordo do seu paso pola Mariña e do espectáculo que nos brindaron. Foi así como se reuniu estre grupo que aparece na imaxe. Con Matías Nicieza como elemento aglutinante, a expedición do Instituto Perdouro aínda se mantivo uns minutos en conversa co concelleiro Ramón Vázquez Andrade e cos mindonienses Xulio R. Leiras e Margarita Bermúdez.

O teatro serviu de motivación para o encontro, para facer unhas reflexións, para rir e -sobre todo- para fomentar a convivencia. 

Ir na compaña de Silvera e Carla e Lavilson é un orgullo. Supón constatar como crecen día a día e supón ir derrubando fronteiras, abrindo portas e sumando vontades. Aínda que este ambiente cosmopolita é unha veliña acesa cunha lapa moi tenue, temos a convicción de que as nosas mans se van manter xuntas e que van ser capaces de a protexer.

Esa veliña acesa, a nosa esperanza. 

Adrián Claro Tellado: a entrega das mans solidarias

Finalizada a tertulia, o convidado -Enx. Adrián Claro Tellado- fotografouse co grupo de Integración, que estaba acompañado de Bernardo Penabade (o profesor do Ámbito da Comunicación). Na imaxe tomada por José Díaz Moscoso (profesor de Educación Plástica e Visual) aparecen, de esquerda a dereita; Silverio, Luís Carlos, Ronaldo, Robson e Keven. En primeiro plano: Adrián, Raquel, Edimir, Doroteia, Idiana e Bernardo.

Adrián Claro Tellado foi alumno no Instituto Perdouro entre os anos 2004 e 2010, o tempo que lle levou cursar os estudos secundarios obrigatorios e os de bacharelato. Superados estes últimos, entrou na Universidade da Coruña para estudar Arquitectura Técnica, mais sempre se mantivo en contacto coa nosa comunidade educativa. No comezo deste curso, ademais da visita a quen tiñan sido os seus profesores e profesoras, Adrián Claro tivo unha xentileza co centro educativo: aceptou a solicitude de colaboración que lle foi formulada e participou nunha sesión didáctica co grupo de Integración de Inmigrantes.

Foi unha sesión extraordinaria. O convidado soubo adaptarse ao contexto educativo e dinamizou o encontro con alumnos e alumnas que levan só uns meses entre nós. Establecida a confianza, os participantes deixaron a un lado a timidez e interesáronse polas vivencias formativas do relator.

Tivemos 40 minutos de entrega solidaria, unha entrega solidaria que nós agradecemos de corazón.

Na imaxe obsérvase un dos exercicios de comprensión e expresión realizados con motivo da sesión de dinamización. Isto é o que nos di: "No día 14 de 10 de 2016 a 12 horas chegou o Professor Anton que procurava Bernaldo. E o rapaz entro na sala o profesor Anton foise porque estava ocupado e o rapaz ficou com Bernaldo.

Comesamos a preguntar como se chama e ele disi que chama Adrian, e ten 24 anos. nasceu na comunidade de Galicia e ele é de Provincia de Lugo concello de Burela. Estudou en universidade da Coruña 4 anos, e mas 2 ano para fazer carrera. Adria e un engenhero, Arquiteto. A sua mae é enFemeira e chama María Carmen; o seu pai chama José e é inFormático"

TEXTO ADAPTADO

Por volta das 12 da manhã do dia 14 de outubro de 2016, o professor Antón chegou à nossa sala, acompanhado de um rapaz que procurava Bernardo. O professor Antón marchou, porque estava ocupado, mas o rapaz ficou.

Nós começamos a lhe perguntar como se chamava e ele disse que o seu nome é Adrián; que é filho de Carmen (enfermeira) e de José (informático); que tem 24 anos; e que nasceu em Burela, na província de Lugo (Galiza). Também nos disse que estudou na Universidade da Corunha durante duas etapas -a primeira de 4 anos e a segunda de 2- e que agora é Engenheiro na especialidade de Arquitetura.

APARICIÓN ANXELICAL EN RECARÉ DO VALADOURO

Bernardo Penabade

Nota necrolóxica de Evaristo Lorenzo editada polo Tanatorio  Prieto e García do Valadouro

Faleceu na cidade de Ferrol o sacerdote Evaristo Lorenzo Orol, de quen tíñamos noticia a través do maxisterio oral e escrito do profesor Vitorino Pérez Prieto. Certo é que non o situábamos correctamente, porque -como resultado do seu traballo en Narón e Ferrol- xa o considerábamos como nacido nalgún lugar da Terra de Trasancos. Moitos anos despois, tivemos a fortuna de saudalo persoalmente e de coñecer o alcance da súa obra social. Foi grazas á súa familia e á investigadora Alva Garcia Pico, durante o traballo de campo dunha intervención de pedagoxía social "Modelo Burela" aplicada nas parroquias do concello de Ferreira do Valadouro.

A común amiga Alva, boa coñecedora do que Evaristo significaba tanto desde a perspectiva do social como do nacional, deunos a coñecer a triste noticia tan pronto ela mesma o soubo e mesmo nos enviou copia do "In Memoriam" que preparou ás presas para que puidese aparecer nos xornais galegos no mesmo día do sepelio.

Aínda que coñecíamos sobradamente o que a figura de Evaristo representaba, non fomos realmente ben conscientes de como iso estaba encardinado na comunidade até que chegamos ao tanatorio de Ferreira e comezamos a escoitar os comentarios de persoas que chegaban das parroquias do Valadouro; da Mariña; e de Ferrol e a súa comarca. Alí ficounos ben claro: o cura obreiro era moi coñecido e moi querido.

O oficio litúrxico realizouse no templo de Recaré, o mesmo lugar onde nacera había 76 anos (en 1940), e tivo que ser seguido desde fóra por numerosas persoas, porque dentro non había sitio para máis.

Coñecendo o perfil cívico de Evaristo e coñecendo tamén a típica actitude de distanciamento do clero coa nosa cultura, tíñamos certa preocupación pola orientación do acto litúrxico. Xa antes de este comezar, era notorio que a comunidade eclesíastica comparecía en pleno e co equipo titular., mais, á vista do cántico inicial e das primeiras palabras do oficio, intuíase que o equipo non ía ter unha das tardes de gloria: o corsé do Estado impúñase á naturalidade da Nación e esta só aparecía en brevísimas pinceladas, como excepción (non como norma). Ninguén se movía do centro do obxectivo da cámara e ninguén abandonaba a expresión ritual...

Mais era o funeral por Evaristo e tería que producirse algunha intervención divina. E produciuse. Xa cara ao final, un anxiño ou anxiña invisíbel trouxo a Recaré un homiño de corpo miúdo, púxoo nunha esquina do templo e deixouno aproximarse do altar. Xustamente cando colleu o micrófono entre as mans, aquel home que estaba case sen voz puido falar e a través das palabras a súa figura fíxose grande -do tamaño da de D. Ramón Otero Pedraio falando en Oseira; ou de D. Miguel Anxo Araúxo Iglesias falando en Mondoñedo, en Ferrol ou nas Grañas do Sor- e mostrounos en dous minutos a grandeza de Evaristo. Entón a Nación que estaba sentada nos bancos rompeu espontaneamente a aplaudir e ofreceu unha ovación prolongada, sincera e profunda. "É Xosé Manuel Carballo", dicían pola esquerda. "É Xosé Manuel Carballo", dicían pola dereita. "É Xosé Manuel Carballo", dicían a maioría, que estaban polo centro. 

E Xosé Manuel Carballo, case sen voz -fisica-, axudado por unha cánula, dirixiuse ao Bispo, agradeceu que lle deixase intervir, e pediu a Ramón Otero Couso que dese lectura a un texto escrito en memoria do falecido. E o párroco de S. Xulián de Ferrol, natural de Adelán de Alfoz, tomou a palabra para ler e chegou a un fragmento que dicía "Evaristo nunca renegou das orixes e así, a humildade -como proximidade; sentirse á altura dos de máis abaixo- foi a súa bandeira.

Proceder de familia numerosa ensinoulle a amar de xeito moi aberto, sen poñer cancelas, nin constrinxir o seu amor a estreiteces pesadas e medidas, ou con lindes moi ben definidas. Ser berrón, sen chegar a perder o control de si mesmo, permitiulle facerse oír. Denunciar a multinacionais que cambiaban excesivo flúor para todos por traballo para uns poucos; e tamén lle permitiu ser denunciado por desacato, enténdase; falta de submisión, á autoridade incompetente, pero obediente. Sobráballe voz e grazas a iso puido prestárllela a moitos expropiados dela".

Mentres o ecónomo da diocese lía estas palabras, coa voz entrecortada -e non por enfermidade como a de Xosé Manuel Carballo- a Nación das bancadas era consciente de que tiña corazón e de que tiña sangue e o sangue fluía e o corazón batía. Entón chegou o segundo aplauso (igual de prolongado, sincero e profundo).

Entre lágrimas de emoción xeneralizada, Ramón continuou lendo durante uns minutos os poucos parágrafos que lle faltaban e así chegou a terceira salva de aplausos. E aqueles aplausos eran para o labor pastoral coprometido de Evaristo e eran unha aclamación popular para Xosé Manuel Carballo como bispo (cando menos, dunha diocese emocional e racional).

A cerimonia continuou e outras palabras diferentes trouxéronnos á realidade. Xosé Manuel Carballo xa non estaba ao lado do altar. Tal vez o anxiño ou anxiña o fora levar á Terra Chá e retornara rapidamente para recoller o corpo de Evaristo e para depositalo nunha campa situada xusto frente ao nicho dos seus parentes, alí en Recaré, en plena terra.

IRMANDADES

Por xenerosidade de José-María Monterroso Devesa (A Coruña, 1944) chegounos un exemplar do nº 8 dos Cadernos de Estudos Xerais editados pola Asociación Cultural Irmáns Suárez Picallo. Trátase da edición de A longa pós-guerra (1936-1953) de Ramón Villar Ponte, un dos relatorios do Simposio Ramón Vilar Ponte, 50 anos despois, celebrado na Faculdade de Humanidades do Cámpus de Lugo entre os días 16 e 18 do mes de xaneiro de 2003.

En vinte páxinas -cun destacábel interior-, o autor -José-María Monterroso Devesa- contextualiza a pós-guerra e o exilio interior; seguidamente ofrécenos o que el intitula "unha achega doméstica" sobre a figura homenaxeada; e sitúa como corpo central unha exposición sobre a memoria -e En Memoria- de María Teresa Villar Chao, filla de Ramón e sobriña de Antón.

Sirvan tamén estas liñas para agradecer o magnífico traballo de Vanesa Santiago Vázquez así como de toda a directiva da A. C. Irmáns Suárez Picallo, presidida por Francisco A. Pita Fernández, para conmemorar o Centenario das Irmandades da Fala. Un exemplo de dinamización cultural desde o ámbito local.

IN MEMORIAN DO PROFESOR A. PIÑEIRO TORRES

O profesor Piñeiro Torres no Pavillón  Polideportivo do colexio dos Castros

Lucía Rivas

Hoxe foi un día triste para min. Fóisenos un grande mestre do Colexio Virxe do Carme de Burela, Chamábase Ángel Piñeiro Torres e deume clase durante dous cursos: en 1º e 2º da etapa do ensino primario.

Recórdoo como unha persoa moi cariñosa, que ensinaba moi ben, e encantábame atoparme con el e a súa familia durante as vacacións, cando volvían á Mariña. 

Eu desexo que descanse en paz. Desde logo, nunca o esquecerei porque está no meu corazón como persoa boa e xenerosa.

FANTOCHES BAJ

Esta imaxe tirada por Mariña da Mariña é unha mostra simbólica do ambiente que se viviu no espectáculo de Fantoches Baj (Companía Galega de Comedias) que presentou Os Vellos non deben de namorarse en Foz, por xentileza da Biblioteca Pública Municipal e da Secretaría Xeral de Política Lingüística. Media ducia de asistentes ao acto transmitiron os parabéns a Inacio Vilariño e ao seu elenco de artistas, entre os que figura Lucho Penabade, de Muras.
De esquerda a dereita: Lucho Penabade, Margarita Bermúdez, Xulio Leiras, Chus Álvarez, Carme Cociña, Miruca Parga, Inacio Vilariño e Bernardo Penabade.

Así como hai días en que sae todo mal, hai outros en que todo sae ben. O 7 de outubro de 2016, afortunadamente, foi un destes últimos. Un día redondo. Á primeira hora da mañá chegounos noticia bibliográfica do querido amigo José María Monterroso Devesa, que se ocupa outra vez máis dos Irmáns Vilar Ponte. Pola tarde escoitamos con emoción o programa de Marco Pereira e Karina Parga transmitido tamén para as áreas metropolitanas da Coruña (por cortesía de CUAC FM) e de Vigo (por iniciativa da Radio Piratona). Para poñerlle ramo á xornada, á noitiña fomos a Foz para asistir a un espectáculo teatral: unha versión con marionetas de Os Vellos non deben de namorarse.

Chegar á beira dunha Casa da Cultura que leva o nome de Manuel María e ver que xa andan por alí o Cronista Oficial e a súa esposa e que están  acompañados de Xulio e Margarita, da Casa da Penela de Mondoñedo, xa é de por si unha grande alegría. Mais tamén o é entrar naquel auditorio pequeno e acolledor, con moi boa sonoridade e onde non hai sensación de barreira entre o escenario e os asentos.

Con estas sensacións comezamos a vivir o espectáculo. E o espectáculo comeza e séntese presente o Castelao auténtico. O escenario é austero, mais lévanos a concentrar a atención no punto exacto a onde debemos atender. Ascende o "telón" e recíbennos Lela e Saturio na botica. A fonética é do país. O idioma flúe. Teatro profesional interpretado con cabeza, corazón... e lingua! A peza continúa e a síntese artística apodérase do público. Hai nenas e nenos, mais non se sabe que están. Teñen moito a que atender: á canción de Lela, á borracheira do fidalgo, ao Entroido, á irrupción do sapo e aos razoamentos entre Pimpinela e a súa familia. Mais aínda nos resta un epílogo e con el chegan novas sorpresas. 

Mentres discorren os cinco minutos finais -matematicamente, do 65 ao 70-, asistimos ao diálogo de ultratumba entre Saturio, Ramón e Fuco e, en simultáneo, pensamos na feitura das marionetas e na súa manipulación, nas interpretacións musicais, parateatrais e na danza. Valoramos o ritmo do espectáculo, a iluminación e os efectos sonoros. Entón dicimos: chapeau, Inacio Vilariño. Nunca che víramos un espectáculo, mais no primeiro que che vimos fixéchete con nós. Pola conta que nos ten, habemos de saber por onde andas.

ANOREXIA BIBLIOGRÁFICA (FOBIA AOS LIBROS)

Vista dos libros preparados para saír con destino ao contentor do lixo

Bernardo Penabade

Hai un pouco menos dun século, retornou ás Grañas do Sor un habaneiro. Tan cheo -no sentido de orgulloso- viña de si, que non se apeaba do idioma que aprendera daquela maneira no Caribe. Como niso non destacaba frente a outros que facían o mesmo que el facía, procurou outro elemento diferenciador e atopouno. Deulle ao home por presumir de riqueza económica e, cando había festas e estaba rodeado, liaba os cigarros en papel moeda. Fumaba o diñeiro.

Mais non foi así toda a vida. Tras dos tempos viñeron tempos.

Outro tanto pasaba nas Pontes nos primeiros tempos da industria térmica. Os rapaces das aldeas chegaban a un bar, pedían un cuba-libre, dábanlle dous ou tres groliños e as tres cuartas partes deixábanas no mostrador. Despois ían a outro bar e facían o mesmo. Ao final da noite presumían de teren tomado dez ou doce ou quince ou vinte. O caso é que non tomaban pouquiño por prudencia. Tomaban tan pouco só por presunción. O que tomaba máis era considerado paleto e, se deixaba o vaso vacío, entón xa lle facían unha feira por atrasado.

O importante non era consumir. Había que derrochar.

Véñenseme aquelas imaxes á memoria por un asunto de libros. Moi triste, por certo. Cada ano nos corredores do Instituto Perdouro ponse unha mesa con libros de texto abandonados. Púxose o ano pasado e púxose tamén este e están expostos ao público para que cada quen colla os que queira. Despois van para o contentor do papel como foron centenas deles no curso pasado. Algo tan clariño como isto: varios miles de euros foron tirados directamente ao lixo.

Con isto do empréstimo de libros -que é bon para a economía, mais é tremendo para as bibliotecas particulares-, atopámonos con que numerosos alumnos e alumnas non teñen nada por onde repasar contidos de cursos anteriores. Como por arte de maxia, desapareceu aquel recurso de botar man de materiais de 5º que en 6º entendíamos moi moi ben "porque eran moi elementais".

"Hoxe non hai problema. Xa está todo na internet", proclaman os adeptos da modernidade. Certo que está, si, mais hai que saber dar con el. E para dar con el, hai que estar mentalizado e hai que saber sortear obstáculos para chegar. E, como norma, ou  non se chega ou só chegan catro (os que xa teñen axuda na casa).

Consciente diso, tanto o ano pasado como este, levei mociñas e mozos diante da mesa dos libros repudiados e díxenlles que os podían levar e que debían levar un xogo completo, de primeiro de ESO e segundo de Bacharelato.

"Non teñades problemas de vergoña. Están aquí para tirar", dígolles. Entón as mociñas e os mozos abren os ollos como pratos e pensan: "que mal da cabeciña está". Por que? Porque, obviamente, non os poden coller. Se os colegas os ven collendo deses libros, rinse deles. Non importa que estean novos e que leven consigo os DVD's con actividades. Non importa que estean forrados ou sen forrar. O único que está claro é que, se están nesa mesa, é porque non serven; e, se non serven, hai que tirar con eles.

Por outra parte, nos mundos de hoxe -en plena era dixital- quen vai coller un libro para levar para a casa?! Se alguén fai iso, é que non é unha persoa como as demais. Coller un libro deses sería como proclamar aos catro ventos a marxinalidade. E iso non pode ser. Todas e todos temos que ser modernos.

Resultado desa modernidade é que auténticas xoias pedagóxicas caerán dentro dunha semana no caixón do papel reciclado e de aí irán para a caixa dun camión. E iso pasa nun centro de ensino que dá traballo a case 60 docentes e nunha vila en que os seus habitantes teñen a media de idade máis baixa de toda a provincia de Lugo.

- Giovanna, isto está moi ben explicado no libro do ano pasado. Bótalle un ollo na casa. 

-No libro do ano pasado? Como o vou mirar no libro do ano pasado?! Eu xa o tirei.

-Ah, non sabía! Non me daba conta... James, e tu tamén o tirache?
-Tamén, claro!

Hai que ter coidado coas enchentas. Poden provocar indixestións.

EXPOSICIÓN FOTOGRÁFICA DE LUCÍA RIVAS

IN MEMORIAN

Recollemos aquí este In Memorian escrito polo noso querido profesor Pedro Chao Polo. Ao tempo que sinalamos o texto como auténtico Modelo Burela, lembramos a contribución do Sr. Eiras Pensado ao ben común dos concellos de Cervo e Burela; e transmitimos o noso pesar á familia, moi especialmente á súa filla Ainhoa Eiras Cubo.

Rosalía de Castro, Silvia Ferre, Roi Casal e Marco Pereira

Un caso único. Unha lección maxistral. Un antídoto contra o desánimo. Moi fácil de localizar. Só hai poñerse en sintonía con Radio Burela todos os venres ás sete da tarde.

Explicamos desde o comezo. 

O protagonista chámase Marco Pereira Oliveira. De familia orixinaria de Ribeira de Pena, en Trás-os-Montes, el naceu en Xove -na Mariña- e vive nun lugar de nome ben bonito: a Ponte do Carro. Por un golpe de fortuna para nós, en setembro de 2015 apareceu no Instituto Perdouro para estudar Administración e Finanzas.

Rapaz con moitísima iniciativa, diríxese a nós e di que quere implicarse no Modelo Burela e que quere facelo a través dun programa de radio. Magnífico!, mais a responsabilidade que nos transmite é grande, porque o novo colaborador é cego e necesitamos unha persoa que lle axude en cada programa, alguén que se poña a pé de obra todas as semanas.

Felizmente, non aparece unha persoa. Aparecen dúas. Son dúas mozas, Helena Valle García e Mónica Palacios. Helena está disposta a acompañalo na locución e Mónica mostra disposición para dar á luz pública e manter semanalmente o blogue do programa.

Un 22 de xaneiro de 2016 comezan a andaina para, nuns casos, dar a coñecer as Grandes Voces do Noso Mundo; e, noutros, para tributar homenaxe ás voces xa clásicas. O primeiro colaborador que puxo o ombro foi Manolo Maseda, acordeonista, voz e referencia inequívoca da máis moderna didáctica galega (aplicada no IES Maximino Romero de Lema, en Baio).

En seis meses, entre xaneiro e xullo, emitíronse outros 23 programas con xenerosas colaboracións de Miro Casabella, Maria do Ceo, João Afonso, Uxía Senlle, Uxía Pedreira, Balbina e a súa banda, Dous na Fronteira... Nada máis e nada menos!

O programa número 25 chegou un venres, día 30 de setembro de 2016. Como Helena e Mónica xa estaban en Vigo e Santiago para completar a formación universitaria, Marco estivo acompañado pola profesora Karina Parga. E ambos entraron forte. Con ritmo fluído. E con ritmo fluído recolleron a colaboración doutra estrela, Silvia Ferre, filla adoptiva de Rianxo.

Impresionante. Un trasmontano da Mariña montou unha factoría de soños convertidos en realidade e conseguiu reunir, man con man, unha galega da Mariña nacida na Borgoña; unha asturiana feita galega na terra de Castelao; un músico fillo de músico, ambos arousáns; e o espírito da nosa Poeta Universal.

Todo nunha horiña. Con quince minutos antolóxicos. Ao estilo Marco Pereira, esa voz que moi ben podería dicir:

O meu corazón vos mando

cunha chave para o abrir.

Nin eu teño máis que darvos

nin vós máis que me pedir.

Realmente, non é que o podería dicir. Moito máis: temos a fortuna de que nolo diga todos os días.