MIL PRIMAVERAS MÁIS

Lápida de Xosé Chao Falcón no cemiterio municipal de Mondoñedo

"Aquí xaz alguén que, coa súa obra, fixo que Galicia durase mil primaveras máis", deixou escrito Álvaro Cunqueiro para o seu propio epitafio. Mais as palabras de Cunqueiro son válidas para moitas outras persoas que día a día traballan co soño dunha terra nosa máis próspera, cunha identidade revitalizada no futuro dos tempos. É o caso da familia mindoniense Chao Falcón, que cinco anos despois do pasamento de D. Álvaro deulle continuidade ao modelo impulsado polo autor de Merlín e familia e redactaron en idioma galego a mensaxe de lembranza do parente falecido. Algo moi novidoso na comarca da Mariña.

Unha xornada de lembranza no 30º aniversario

Coincidindo co día 30 de decembro de 2016, a data en que se cumpre o 30º aniversario do falecemento de Xosé Chao Falcón, amigos, veciños e familiares prepararon unha xornada de lembranza na súa terra natal. O primeiro dos actos será unha misa, que se oficiará ás 4 da tarde na igrexa parroquial de San Vicente de Trigás. Seguidamente, os participantes desprazaranse ao cemiterio municipal onde pronunciarán unhas palabras na súa memoria e realizarán unha ofrenda floral.

O estudo da lápida abre a porta á divulgación da súa obra literaria

Como resultado do estudo do texto que figura inscrito na súa lápida, reactivouse tamén o interese por diversos textos literarios que foran atopados entre a súa documentación e que durante estes anos estiveron ao coidado de Germán Chao Falcón, o irmán residente en Ferrol, que anualmente desde 2003 promove a edición da revista San Vicente de Trigás (con tres números disponíbeis na rede: http://sanvicentedetrigas.blogspot.com.es/p/la-revista.html)

Perfil biográfico

Nacido en 1928 na parroquia mindoniense de San Vicente de Trigás, Xosé Chao Falcón ingresou no Seminario en 1940 e pasou brevemente pola orde franciscana en Cádiz. Tras cursar o bacharelato en Lugo, estudou Maxisterio en Santiago de Compostela e exerceu a profesión docente en Torea (Muros), Boimorto, Friol, Nogueira de Miño (Chantada), Atán e Ferreira de Pantón.

Estando nesa localidade, participou na primeira liña política e encabezou a candidatura que, en representación da UCD -o partido de Adolfo Suárez e de Calvo Sotelo-, se fixo coa alcaldía nas primeiras eleccións democráticas; e que mantivo, xa baixo as siglas de Coalición Galega, na lexislatura comezada en 1983.

Enfermidade e morte

Tras unha breve enfermidade, Xosé Chao Falcón faleceu en Mondoñedo un 30 de decembro de 1986, con 58 anos. Os seus restos mortais repousan no cemiterio municipal.

CHEA DE VIDA

Bernardo Penabade

Guadi durante o concerto de presentación de "O mundo está parado" (o seu terceiro disco en solitario) no auditorio de Cedeira

"Ei, xentiña: O mundo está parado", alertou Guadi. Mais lonxe de o dicir con ton derrotista. xunto coa chamada de atención para que nos puxésemos en movemento, tamén nos marcou un par de citas de encontro:  unha en Vigo e outra en Cedeira. 

A Guadi (Fonte de dinamismo) chegou á cita de Cedeira acompañada dunha constelación de artistas e alí, no seu berce, constatou que a xentiña tivera moi en conta a súa chamada e que o mundo non está tan parado, aínda que lle veñan moi ben estas chamadas de atención.

En Cedeira había cita dobre. Primeiro ás oito da tarde e despois ás dez da noite. Mais non era unha primeira e unha segunda convocatorias. Eran chamadas independentes e tiveron idéntico resultado: cheo total ás oito e lotación completa ás dez. Amigas e amigos de Ares e Mugardos, de Ferrol e Narón, de Cedeira, de Cerdido, do Ortegal, da Terra Faladora... e incluso de máis lonxe.

Un ambiente magnífico merecía un espectáculo magnífico. E o espectáculo comezou. E, no lado esquerdo, Antón Cortizas quedou caladiño. E, no lado dereito, o Maestro Pichi contiña o alento á espera de que aparecese a súa discípula gaiteira. E, no centro, Marco Pereira, que pedía detalles sobre a configuración do escenario ("cóntame o que hai. Quero velo"), quedou caladiño, como caladiñas estaban a Silvera V. de Oliveira e a ex-profesora de Literatura de Guadi, que entrara entre as primeiras para coller sitio privilexiado.

E Guadi entrou e foi directa ao grande piano negro que ocupaba o centro do escenario. Parecía como se se refuxiase no teclado mentres loitaba por facer saír un tenue fío de voz, case silenciado por cordas e ventos (seis a un lado e  outros tantos ao outro). O público respondeu cun aplausiño morno, porque a noite estaba fresca (fóra chovía).

Mais a Guadi non lle facía falta leña para aquecer o ambiente. Chegáballe coa súa voz, que nos cantaba unha canción tras outra. Case sen presentacións. E con Guadi estaban os violinos e os violonchelos, e Pablo Pascual, e as cordas de Guillerme Fernández e Carlos Abal, e os ventos de Cedeira e de Viveiro, e a percusión de Isaac Palacín. Por se todo isto fose pouco, por veces tamén aparecían Abe Rábade e Santi Cribeiro e o escenario facíase aínda máis máxico. 

"Que delicia! Que ben está soando todo", dicía Marco Pereira, que se alegraba de ter saído ás oito en punto de Burela, xusto despois da emisión do seu programa Grandes Voces do Noso Mundo, que unhas semanas antes dedicara ao novo disco de Guadi. "Sempre a quixen escoitar en directo e hoxe, por fin, chegou o momento. Estou feliz aquí". Notábase ben que era así. E tanto se notaba que o público púxose en pé e comezou a moverse ao ritmo do mundo (que non estaba parado). Foi así como centenares de voces cantaron ás Matriarcas.

Así foi como a tribo se manifestou chea de vida. Da vida que nos dá a música que sae de dentro.

Enorme, Guadi!

A PEDAGOXÍA DA INCLUSIÓN SOCIAL: TODOS E TODAS SUMAMOS (O caso do autismo)

Chegou unha nova entrega do programa de Marco Pereira e Silvera V. de Oliveira. Desta vez o  convidado do "Deixe Falar" foi José Manuel Durán ("Seso Durán"), o profesor de Música do IES As Barxas, en Moaña.

Dos moitos contidos tratados, o máis importante foi o da Integración da Diversidade Funcional, cunha idea compartida: "Todos e todas sumamos".

Nos minutos finais do programa, non falou o docente. Quen abriu o corazón á audiencia foi o pai dun neno con autismo. Para comprender a profundidade da conversa, lean a letra e escoiten a música deste poema:

CANCIÓN DE MANUEL

Se me dixesen que chegabas,

se me dixesen que viñas,

estariate  esperando
cos brazos abertos.

Diríalle ao meu corazón
que se fixese máis grande
e as miñas mans máis suaves.

Pediríalle á miña voz

que se fixese máis doce

para cantarche cancións

polas noites.

Teríache preparado

un xardín cun bambán dourado

que chegase ás nubes..

Se o soubese,

teríache cosido

unha manta de bicos

para arrouparte cando dormes.

Pediríalle á miña voz...

Non estou disposto/a a renderme

non estou disposto/a a deixar pasar

unha oportunidadade para dicir o que quero.

Non estou disposto/a a disimular,

non estou disposto a deixar pasar unha oportunidade

para dicirlle ao mundo

que hai moito que facer,

que hai moito que aprender

que hai moito que facer.

(Letra: Olga Lalín   Música: Seso Durán)

Máis felices resultados do dobre esforzo

Marco Pereira e Silvera V. de Oliveira durante a realización do nº 31 do programa dedicado ás Grandes Voces do Noso Mundo

O programa dedicado ás Grandes Voces do Noso Mundo, de Marco Pereira, chegou ao seu número 31 xustamente no día 11 de novembro (11 do 11) de 2016, a mesma data en que tivemos noticia da morte de Leonard Cohen.

Pois xustamente nun programa tan sinalado produciuse unha novidade moi importante: a incorporación dunha nova voz na locución. Introducida por Karina Parga e co programa en marcha, Silvera Vicente de Oliveira asumiu as tarefas de colaboración na locución e de axuda persoal a Marco.

Chegada á nosa terra no tránsito na etapa final da infancia, Silvera Vicente de Oliveira é o paradigma do esforzo para a superación persoal. Combinando os estudos co traballo extraescolar, superou a etapa do Ensino Secundario Obrigatorio, posteriormente implicouse no voluntariado a través do Concello de Burela e agora continúa estudos de bacharelato.

Non é esta a primeira colaboración de Silvera Vicente con Marco. No mesmo momento de chegada do alumno cego ao Instituto Perdouro (en setembro de 2015), Silvera Vicente -xunto con Álex Landim e Lavilson R. Monteiro- ofrecéronse para o acompañar nos tempos de recreo, nun momento en que aínda carecía de amizades entre o alumnado e tiña moi reducida a capacidade de movemento polo recinto escolar.

Alén da incorporación da nova locutora, o programa 31 tivo outros momentos moi destacados. Antes da entrevista do Deixe Falar, puidemos escoitar unha intervención de Sara Gil, responsábel de comunicación do programa, que fixo unha chamada en directo para suxerir unha canción en recordo de Leonard Cohen: o "Aleluia" interpretado en versión galega por Xoán Eiriz.

Entre canción e canción tamén se estrearon novas cuñas promocionais con diversas voces, desta vez as de Cristian Gómez Mesa, Serxio Alonso  Mon e Alba Geada.

Son os felices resultados dun dobre esforzo: o da escola de comunicación e o de cada unha das persoas que nela participan.

En Burela... e en 2016!!

CON TONIÑO MOLINA E CÁNDIDA DÍAZ EN TRASBAR

Bernardo Penabade

No mes de decembro de 2012 fixemos un percorrido de visualización do patrimonio documental polas parroquias do concello de Cervo, tal e como tíñamos feito antes na de Burela e como fixeran no seu día Alva G. Pico no Valadouro e Aida López Vale no Vicedo. Era un paso máis do Proxecto Palabra e Memoria, iniciativa enmarcada dentro do Modelo Burela de pedagoxía social.

Na parroquia de Castelo atopamos un cemiterio pequeno, moi ben coidado, e dispuxémonos a observar as 236 lápidas dos, aproximadamente, 70 panteóns familiares. Cando estábamos xa case no final, tivemos diante de nós a que xustificaba a nosa visita, tal como nos ocorreu en moitas ocasións (raro é aquel lugar en que non hai alguén que depositase a semente da nosa cultura). Tanto nos impresionou aquel documento que no caderno de campo anotamos: "ademais da análise sociolingüística, hai que facer un estudo máis completo. Interesa quen fixo o deseño e o obradoiro en que se preparou).

Coa alegría que dá ter descuberto algo importante, seguimos visualizando a escasa ducia que nos faltaba, xa no fondal do recinto. E, entre aquela ducia, aínda nos agardaba algo non menos importante. Eran estas palabras que reproducimos na imaxe:

Identificación de propiedade no panteón funerario de Xosé e Cándida Díaz no cemiterio de Castelo (Cervo). As palabras "propiedade", "e", "fillo" e "ano" aparecen neste momento nunha proporción de unha cada 5.000. Esta é cinco anos anterior á única que existe nos cemiterios de Burela, o que a podería situar como a primeira da Mariña.

En varias ocasións, especialmente nos meses do verán de 2014, en pleno proceso de investigación das descubertas, tentamos localizar a persoa que redactara o texto. Non nos foi nada fácil.

-Xosé Díaz Díaz?!... Non vive por aquí... Debe ser alguén que naceu aquí e que conserva o nicho. Agora seguro que non ten relación coa parroquia, -díxonos unha veciña.

- Ai dese Xosé Díaz hai herdeiros... Tivo un fillo... Creo que está pola Coruña, -díxonos outra.

En calquera caso, a localización do fillo de Xosé Díaz estaba difícil, porque o herdeiro gardaba pouco vínculo co lugar de orixe. Mais había algo que nos intrigaba: dado que o panteón estaba vacío, a onde tería levado o tal fillo os seus defuntos pais?, ou, acaso, os pais serían maiores e vivirían tamén na Coruña?

A investigación da outra lápida do mesmo cemiterio tampouco nos ofreceu luces sobre esta en cuestión e esa foi a razón que nos levou a dar preferencia a outros casos e a deixar este en espera do momento oportuno.

E o momento chegou da mellor das maneiras:

-Eu sei onde vives!, -dixonos de brincadeira Noé, un mociño de 13 anos con tanta forza interior como se tivese 20.

-Que me dis? Sabes?

-Sei! Paso moitas veces por diante. Eu vivo en Castelo...

-En Castelo?

Cando falamos de Xosé Díaz, Noé parou a facer memoria e concluíu que non debía ser persoa próxima, mais rapidamente se lle iluminaron os ollos, porque tiña a solución perfecta:

-Se é unha persoa de Castelo ou de Trasbar, miña avoa ten que coñecelo. Mañá mesmo xa está solucionado.

Con esta idea chegou Noé a Castelo e preguntou á sabia da casa, mais a sabia da casa ficou de boca aberta e non soubo quen era Xosé Díaz e moito menos quen eran a súa esposa e o seu fillo. Iso non desanimou o rapaz felizmente teimudo, que botou man do whatsapp:

-Es persoa que buscas é de Castelo Castelo... ou da parroquia de Castelo?

(...)

-Aquí na casa dinme que os Díaz normalmente son de Trasbar...

(...)

-Que queres saber exactamente?

-Quería saber quen redactou unhas palabras que aparecen no seu nicho...

Acabáramos! Ter comezado por aí!!

Entón comentamos a situación do nicho e, con esa información na cabeza, o servicial Noé colleu a bicicleta e foi ao lugar concreto para situarse no contexto e transmitir a información á avoa, que tería nos testantes un apoio para a localización.

Non fixo falta continuar coas pesquisas, porque, cando o investigador chegou ao destino, atopou un señor e unha señora facendo a limpeza. Nada máis e nada menos que os tan buscados Xosé Díaz e a súa esposa.

Cándida Díaz e Xosé Díaz ("Toniño Molina") recibíronnos na súa casa de Trasbar (Cervo)

En poucos minutos tíñamos a Sra. Cándida Díaz ao teléfono e recibíamos dela a primeira das leccións. Era como se nos falase frente a frente: preguntaba, escoitaba as respostas e respondía as preguntas. Ela foi quen nos resolveu o enigma:

-O meu marido chámase Xosé Díaz, mais os veciños non o coñecen polo nome oficial. Todos lle chaman Toniño Molina -porque cantaba moi ben, ao estilo do artista famoso- e pensan que se chama Antonio.

(...)

-E quen redactou ese texto, Sra. Cándida?

-Fun eu. Eu mesma o levei e o encarguei. Como xa tíñamos o fillo -e podía haber máis-, pedinlle que deixase un espazo libre debaixo da palabra "esposa", por se nalgún momento había que poñer unha letra máis.

-Estou asombrado, Sra. Cándida!

-Asombrada tamén estou eu. Agora que nos coñecemos, a ver cando nos vemos; tomamos un café e xa me contará por que se fixou nel e por que lle gustou tanto.

Certo é que contamos por ambas partes. Moi certo. Tanto é así que acabamos abrindo unha porta para coñecer moito mellor o Burgo de Trasbar, un magnífico Modelo de desenvolvemento rural.

ENSINO DE VANGARDA: A "ESCOLA DE PRENSA" de EL PROGRESO

Unha vez máis o Instituto Perdouro participa nunha iniciativa educativa de vangarda. Nesta ocasión o proxecto naceu como resultado dunha colaboración do xornal El Progreso e de Leyma, unha das empresas de referencia do sector lácteo, e foi inmediatamente secundado polo equipo docente do Perdouro, capitaneado por Miruca Parga (Coordinadora do ENL) e Karina Parga (Vicedirectora).

Toda a información sobre o proxecto está recollida nesta reportaxe con texto de Susana Rodríguez e fotografías de José María Álvez: 

EXEMPLO DE DINAMIZACIÓN CULTURAL

As fortalezas do Modelo

Bernardo Penabade

O antimodelo é moi forte. Está enquistado entre as redes administrativas e desde aí esténdese todo canto pode. Mais o antimodelo non ten nin a forza da razón nin a forza da natureza. Era imposición antinatural no pasado e é imposición antinatural no presente. Pode mostrarse con discurso reaccionario ou pode mostrarse con discurso aparentemente progresista -o que é igual de reaccionario-, mais baixo unha expresión ou outra é igual de ilexítimo. Pode vencer mais non convencer.

Por iso aparecen Antonios e Antonias. Persoas do común que saben o que queren e teñen capacidade e forza moral para conseguilo. En homenaxe a todas elas, van estas liñas e este artigo de opinión publicado no xornal de Ortigueira:

Uma grande lição de Música e Humanismo com Socorro Lira

Socorro Lira passeou de novo pelas ruas de Compostela. Na imagem está diante do Teatro Principal, acompanhada por Carlos Blanco, Sara Gil, Uxía Senlle e Sérgio Tannus.

Bernardo Penabade

Certo dia o nosso admirado Marco Pereira, esse cego é capaz de ver até com as orelhas, conseguiu entrevistar no seu Grandes Vozes do Nosso Mundo a cantora brasileira Kátya Teixeira (imaginamos que por mediação da nossa Uxia Senlle). Quando a entrevista estava no final e o Marco já andava com com as despedidas, a Kátya lembrou algo importante e ainda tomou a palavra para o comunicar à audiência. Foi assim que nos contou que uma semana depois ia estar em Compostela a também cantora brasileira Socorro Lira, que iria atuar no Teatro Principal da capital da Galiza.

Pouco depois de finalizar a emissão do programa, Marco disse: "Que bom seria entrar em comunicação com a Socorro Lira e que bom seria poder falar do concerto uns dias antes. Acabaríamos por conhecê-la e faríamos contribuição para divulgar o evento... Olha! Faz favor, comunica com a Uxia para que ela interceda por nós mais uma vez".

Desta vez não seguimos as indicações do amigo Marco. Decidimo-nos pela aventura, pesquisámos na rede e escrevemos diretamente para a artista, com a força que nos deu saber que ela tinha colaborado com a Ponte nas Ondas.

A resposta foi impressionante. A nossa mensagem não teve resposta da cantora, nem da compositora, nem da violinista nem da produtora cultural. A resposta à nossa mensagem chegou de parte de um ser humano enorme, esse que está por cima dos títulos e dos prémios. Nesse momento tivemos consciência plena da razão pela qual a Socorro Lira recebeu em 1998 o "Prêmio Europa 98" como reconhecimento ao "seu engajamento político e social". Verificámo-lo depois no início do programa, quando o calor humano das suas palavras chegava através das ondas a Marco e a Karina e ainda tinha força para lançar um eco e distribuir-se entre a audiência.

Depois da lição de Humanismo -a mais importante- recebemos também a da Música. São só dois minutos de resposta àquela pergunta típica do Marco: "Recomende-nos meia dúzia de Grandes Vozes...". Foi só dizer e a Socorro começou a explicar com paixão. Primeiro por Portugal e depois pelo Brasil. Em só dois minutos tivemos ao nosso dispor todo um mundo de músicas, que agora estamos conhecendo ao pormenor.

A Cultura é isto. Comunicação. Neste caso, o aproveitamento do idioma comum que nos eleva por cima do Atlântico para que o feliz reencontro seja uma realidade.

A Uxia abre o caminho e nós aproveitamos que o caminho está aberto. Assim de fácil.

GRAZAS, MELA

O elenco escénico de Redrum Teatro cun grupo de persoas que asistiron na Casa da Cultura de Burela á representación de Noiteboa, de Álex Sampaio e Borja F. Caamaño. De esquerda a dereita: Lavilson R. Monteiro, Mela Casal, Carla da Veiga, Guillermo Carbajo, Silvera V. de Oliveira, Ernesto Chao, Xulio R. Leiras e Margarita Bermúdez.

Mela Casal, a actriz nacida no Boqueixón, entrou nos circuítos artísticos partindo desde a base. Con outras persoas que traballaban no comercio, que estudaban na Universidade de Santiago ou que exercían o funcionariado participou no Teatro de Cámara Ditea, dirixido por Agustín Magán. Naquela escola, Mela non era só actriz, evidentemente. Era unha das currantas que colaboraba na escenografía e repartía anuncios das funcións da mesma maneira que asumía outras tarefas da intendencia. Todo iso como complemento dos ensaios e das representacións. Así é o teatro popular.

Agora, con toda unha traxectoria encima, Mela Casal estivo de novo en Burela, desta vez para participar na representación de Noiteboa, un espectáculo escrito por Borja F. Caamaño e Álex Sampayo e dirixido por este último. Mais esa traxectoria de éxito en Mareas Vivas, A vida por diante, Nada es para siempre, Luar, Pradolongo, O Clube da calceta ou O lapis do carpinteiro non se lle subiu á cabeza. En Burela comprobamos como mantén moi vivo o espírito do teatro popular.

Finalizou a representación, tomou alento e achegouse ao público na compaña de Ernesto Chao e Guillermo Carbajo. Todos xuntos repartiron saúdos, responderon ás preguntas, asinaron autógrafos e tiraron fotografías coa xente. Noutras palabras: abriron as portas. Propiciaron o encontro co sector. Así se fai.

Moitas grazas.

Fermoso encontro intercultural no auditorio de Burela

De esquerda a dereita: Lavilson R. Monteiro, Bernardo Penabade, Ramón Vázquez Andrade; Matías Nicieza; Xulio R. Leiras; Margarita Bermúdez; Carla da Veiga e Silvera V. de Oliveira.

A compañía Redrum Teatro tróuxonos a Burela a representación de Noiteboa, un espectáculo protagonizado por Mela Casal, Ernesto Chao e Guillermo Carbajo. Como é lóxico, a presenza de Ernesto e Mela no reparto serviu de aliciente para que se aproximase ao auditorio algún público novo, que non é habitual neste tipo de eventos. Tanto é así que a convocatoria foi moi secundada e houbo un moi bon ambiente.

Finalizada a representación, os actores e a actriz tiveron a xentileza de saír ao recibidor para saudar o público, asinar autógrafos e tirar fotografías con espectadores que nos agrada gardar un recordo do seu paso pola Mariña e do espectáculo que nos brindaron. Foi así como se reuniu estre grupo que aparece na imaxe. Con Matías Nicieza como elemento aglutinante, a expedición do Instituto Perdouro aínda se mantivo uns minutos en conversa co concelleiro Ramón Vázquez Andrade e cos mindonienses Xulio R. Leiras e Margarita Bermúdez.

O teatro serviu de motivación para o encontro, para facer unhas reflexións, para rir e -sobre todo- para fomentar a convivencia. 

Ir na compaña de Silvera e Carla e Lavilson é un orgullo. Supón constatar como crecen día a día e supón ir derrubando fronteiras, abrindo portas e sumando vontades. Aínda que este ambiente cosmopolita é unha veliña acesa cunha lapa moi tenue, temos a convicción de que as nosas mans se van manter xuntas e que van ser capaces de a protexer.

Esa veliña acesa, a nosa esperanza. 

Adrián Claro Tellado: a entrega das mans solidarias

Finalizada a tertulia, o convidado -Enx. Adrián Claro Tellado- fotografouse co grupo de Integración, que estaba acompañado de Bernardo Penabade (o profesor do Ámbito da Comunicación). Na imaxe tomada por José Díaz Moscoso (profesor de Educación Plástica e Visual) aparecen, de esquerda a dereita; Silverio, Luís Carlos, Ronaldo, Robson e Keven. En primeiro plano: Adrián, Raquel, Edimir, Doroteia, Idiana e Bernardo.

Adrián Claro Tellado foi alumno no Instituto Perdouro entre os anos 2004 e 2010, o tempo que lle levou cursar os estudos secundarios obrigatorios e os de bacharelato. Superados estes últimos, entrou na Universidade da Coruña para estudar Arquitectura Técnica, mais sempre se mantivo en contacto coa nosa comunidade educativa. No comezo deste curso, ademais da visita a quen tiñan sido os seus profesores e profesoras, Adrián Claro tivo unha xentileza co centro educativo: aceptou a solicitude de colaboración que lle foi formulada e participou nunha sesión didáctica co grupo de Integración de Inmigrantes.

Foi unha sesión extraordinaria. O convidado soubo adaptarse ao contexto educativo e dinamizou o encontro con alumnos e alumnas que levan só uns meses entre nós. Establecida a confianza, os participantes deixaron a un lado a timidez e interesáronse polas vivencias formativas do relator.

Tivemos 40 minutos de entrega solidaria, unha entrega solidaria que nós agradecemos de corazón.

Na imaxe obsérvase un dos exercicios de comprensión e expresión realizados con motivo da sesión de dinamización. Isto é o que nos di: "No día 14 de 10 de 2016 a 12 horas chegou o Professor Anton que procurava Bernaldo. E o rapaz entro na sala o profesor Anton foise porque estava ocupado e o rapaz ficou com Bernaldo.

Comesamos a preguntar como se chama e ele disi que chama Adrian, e ten 24 anos. nasceu na comunidade de Galicia e ele é de Provincia de Lugo concello de Burela. Estudou en universidade da Coruña 4 anos, e mas 2 ano para fazer carrera. Adria e un engenhero, Arquiteto. A sua mae é enFemeira e chama María Carmen; o seu pai chama José e é inFormático"

TEXTO ADAPTADO

Por volta das 12 da manhã do dia 14 de outubro de 2016, o professor Antón chegou à nossa sala, acompanhado de um rapaz que procurava Bernardo. O professor Antón marchou, porque estava ocupado, mas o rapaz ficou.

Nós começamos a lhe perguntar como se chamava e ele disse que o seu nome é Adrián; que é filho de Carmen (enfermeira) e de José (informático); que tem 24 anos; e que nasceu em Burela, na província de Lugo (Galiza). Também nos disse que estudou na Universidade da Corunha durante duas etapas -a primeira de 4 anos e a segunda de 2- e que agora é Engenheiro na especialidade de Arquitetura.

APARICIÓN ANXELICAL EN RECARÉ DO VALADOURO

Bernardo Penabade

Nota necrolóxica de Evaristo Lorenzo editada polo Tanatorio  Prieto e García do Valadouro

Faleceu na cidade de Ferrol o sacerdote Evaristo Lorenzo Orol, de quen tíñamos noticia a través do maxisterio oral e escrito do profesor Vitorino Pérez Prieto. Certo é que non o situábamos correctamente, porque -como resultado do seu traballo en Narón e Ferrol- xa o considerábamos como nacido nalgún lugar da Terra de Trasancos. Moitos anos despois, tivemos a fortuna de saudalo persoalmente e de coñecer o alcance da súa obra social. Foi grazas á súa familia e á investigadora Alva Garcia Pico, durante o traballo de campo dunha intervención de pedagoxía social "Modelo Burela" aplicada nas parroquias do concello de Ferreira do Valadouro.

A común amiga Alva, boa coñecedora do que Evaristo significaba tanto desde a perspectiva do social como do nacional, deunos a coñecer a triste noticia tan pronto ela mesma o soubo e mesmo nos enviou copia do "In Memoriam" que preparou ás presas para que puidese aparecer nos xornais galegos no mesmo día do sepelio.

Aínda que coñecíamos sobradamente o que a figura de Evaristo representaba, non fomos realmente ben conscientes de como iso estaba encardinado na comunidade até que chegamos ao tanatorio de Ferreira e comezamos a escoitar os comentarios de persoas que chegaban das parroquias do Valadouro; da Mariña; e de Ferrol e a súa comarca. Alí ficounos ben claro: o cura obreiro era moi coñecido e moi querido.

O oficio litúrxico realizouse no templo de Recaré, o mesmo lugar onde nacera había 76 anos (en 1940), e tivo que ser seguido desde fóra por numerosas persoas, porque dentro non había sitio para máis.

Coñecendo o perfil cívico de Evaristo e coñecendo tamén a típica actitude de distanciamento do clero coa nosa cultura, tíñamos certa preocupación pola orientación do acto litúrxico. Xa antes de este comezar, era notorio que a comunidade eclesíastica comparecía en pleno e co equipo titular., mais, á vista do cántico inicial e das primeiras palabras do oficio, intuíase que o equipo non ía ter unha das tardes de gloria: o corsé do Estado impúñase á naturalidade da Nación e esta só aparecía en brevísimas pinceladas, como excepción (non como norma). Ninguén se movía do centro do obxectivo da cámara e ninguén abandonaba a expresión ritual...

Mais era o funeral por Evaristo e tería que producirse algunha intervención divina. E produciuse. Xa cara ao final, un anxiño ou anxiña invisíbel trouxo a Recaré un homiño de corpo miúdo, púxoo nunha esquina do templo e deixouno aproximarse do altar. Xustamente cando colleu o micrófono entre as mans, aquel home que estaba case sen voz puido falar e a través das palabras a súa figura fíxose grande -do tamaño da de D. Ramón Otero Pedraio falando en Oseira; ou de D. Miguel Anxo Araúxo Iglesias falando en Mondoñedo, en Ferrol ou nas Grañas do Sor- e mostrounos en dous minutos a grandeza de Evaristo. Entón a Nación que estaba sentada nos bancos rompeu espontaneamente a aplaudir e ofreceu unha ovación prolongada, sincera e profunda. "É Xosé Manuel Carballo", dicían pola esquerda. "É Xosé Manuel Carballo", dicían pola dereita. "É Xosé Manuel Carballo", dicían a maioría, que estaban polo centro. 

E Xosé Manuel Carballo, case sen voz -fisica-, axudado por unha cánula, dirixiuse ao Bispo, agradeceu que lle deixase intervir, e pediu a Ramón Otero Couso que dese lectura a un texto escrito en memoria do falecido. E o párroco de S. Xulián de Ferrol, natural de Adelán de Alfoz, tomou a palabra para ler e chegou a un fragmento que dicía "Evaristo nunca renegou das orixes e así, a humildade -como proximidade; sentirse á altura dos de máis abaixo- foi a súa bandeira.

Proceder de familia numerosa ensinoulle a amar de xeito moi aberto, sen poñer cancelas, nin constrinxir o seu amor a estreiteces pesadas e medidas, ou con lindes moi ben definidas. Ser berrón, sen chegar a perder o control de si mesmo, permitiulle facerse oír. Denunciar a multinacionais que cambiaban excesivo flúor para todos por traballo para uns poucos; e tamén lle permitiu ser denunciado por desacato, enténdase; falta de submisión, á autoridade incompetente, pero obediente. Sobráballe voz e grazas a iso puido prestárllela a moitos expropiados dela".

Mentres o ecónomo da diocese lía estas palabras, coa voz entrecortada -e non por enfermidade como a de Xosé Manuel Carballo- a Nación das bancadas era consciente de que tiña corazón e de que tiña sangue e o sangue fluía e o corazón batía. Entón chegou o segundo aplauso (igual de prolongado, sincero e profundo).

Entre lágrimas de emoción xeneralizada, Ramón continuou lendo durante uns minutos os poucos parágrafos que lle faltaban e así chegou a terceira salva de aplausos. E aqueles aplausos eran para o labor pastoral coprometido de Evaristo e eran unha aclamación popular para Xosé Manuel Carballo como bispo (cando menos, dunha diocese emocional e racional).

A cerimonia continuou e outras palabras diferentes trouxéronnos á realidade. Xosé Manuel Carballo xa non estaba ao lado do altar. Tal vez o anxiño ou anxiña o fora levar á Terra Chá e retornara rapidamente para recoller o corpo de Evaristo e para depositalo nunha campa situada xusto frente ao nicho dos seus parentes, alí en Recaré, en plena terra.

IRMANDADES

Por xenerosidade de José-María Monterroso Devesa (A Coruña, 1944) chegounos un exemplar do nº 8 dos Cadernos de Estudos Xerais editados pola Asociación Cultural Irmáns Suárez Picallo. Trátase da edición de A longa pós-guerra (1936-1953) de Ramón Villar Ponte, un dos relatorios do Simposio Ramón Vilar Ponte, 50 anos despois, celebrado na Faculdade de Humanidades do Cámpus de Lugo entre os días 16 e 18 do mes de xaneiro de 2003.

En vinte páxinas -cun destacábel interior-, o autor -José-María Monterroso Devesa- contextualiza a pós-guerra e o exilio interior; seguidamente ofrécenos o que el intitula "unha achega doméstica" sobre a figura homenaxeada; e sitúa como corpo central unha exposición sobre a memoria -e En Memoria- de María Teresa Villar Chao, filla de Ramón e sobriña de Antón.

Sirvan tamén estas liñas para agradecer o magnífico traballo de Vanesa Santiago Vázquez así como de toda a directiva da A. C. Irmáns Suárez Picallo, presidida por Francisco A. Pita Fernández, para conmemorar o Centenario das Irmandades da Fala. Un exemplo de dinamización cultural desde o ámbito local.

IN MEMORIAN DO PROFESOR A. PIÑEIRO TORRES

O profesor Piñeiro Torres no Pavillón  Polideportivo do colexio dos Castros

Lucía Rivas

Hoxe foi un día triste para min. Fóisenos un grande mestre do Colexio Virxe do Carme de Burela, Chamábase Ángel Piñeiro Torres e deume clase durante dous cursos: en 1º e 2º da etapa do ensino primario.

Recórdoo como unha persoa moi cariñosa, que ensinaba moi ben, e encantábame atoparme con el e a súa familia durante as vacacións, cando volvían á Mariña. 

Eu desexo que descanse en paz. Desde logo, nunca o esquecerei porque está no meu corazón como persoa boa e xenerosa.

FANTOCHES BAJ

Esta imaxe tirada por Mariña da Mariña é unha mostra simbólica do ambiente que se viviu no espectáculo de Fantoches Baj (Companía Galega de Comedias) que presentou Os Vellos non deben de namorarse en Foz, por xentileza da Biblioteca Pública Municipal e da Secretaría Xeral de Política Lingüística. Media ducia de asistentes ao acto transmitiron os parabéns a Inacio Vilariño e ao seu elenco de artistas, entre os que figura Lucho Penabade, de Muras.
De esquerda a dereita: Lucho Penabade, Margarita Bermúdez, Xulio Leiras, Chus Álvarez, Carme Cociña, Miruca Parga, Inacio Vilariño e Bernardo Penabade.

Así como hai días en que sae todo mal, hai outros en que todo sae ben. O 7 de outubro de 2016, afortunadamente, foi un destes últimos. Un día redondo. Á primeira hora da mañá chegounos noticia bibliográfica do querido amigo José María Monterroso Devesa, que se ocupa outra vez máis dos Irmáns Vilar Ponte. Pola tarde escoitamos con emoción o programa de Marco Pereira e Karina Parga transmitido tamén para as áreas metropolitanas da Coruña (por cortesía de CUAC FM) e de Vigo (por iniciativa da Radio Piratona). Para poñerlle ramo á xornada, á noitiña fomos a Foz para asistir a un espectáculo teatral: unha versión con marionetas de Os Vellos non deben de namorarse.

Chegar á beira dunha Casa da Cultura que leva o nome de Manuel María e ver que xa andan por alí o Cronista Oficial e a súa esposa e que están  acompañados de Xulio e Margarita, da Casa da Penela de Mondoñedo, xa é de por si unha grande alegría. Mais tamén o é entrar naquel auditorio pequeno e acolledor, con moi boa sonoridade e onde non hai sensación de barreira entre o escenario e os asentos.

Con estas sensacións comezamos a vivir o espectáculo. E o espectáculo comeza e séntese presente o Castelao auténtico. O escenario é austero, mais lévanos a concentrar a atención no punto exacto a onde debemos atender. Ascende o "telón" e recíbennos Lela e Saturio na botica. A fonética é do país. O idioma flúe. Teatro profesional interpretado con cabeza, corazón... e lingua! A peza continúa e a síntese artística apodérase do público. Hai nenas e nenos, mais non se sabe que están. Teñen moito a que atender: á canción de Lela, á borracheira do fidalgo, ao Entroido, á irrupción do sapo e aos razoamentos entre Pimpinela e a súa familia. Mais aínda nos resta un epílogo e con el chegan novas sorpresas. 

Mentres discorren os cinco minutos finais -matematicamente, do 65 ao 70-, asistimos ao diálogo de ultratumba entre Saturio, Ramón e Fuco e, en simultáneo, pensamos na feitura das marionetas e na súa manipulación, nas interpretacións musicais, parateatrais e na danza. Valoramos o ritmo do espectáculo, a iluminación e os efectos sonoros. Entón dicimos: chapeau, Inacio Vilariño. Nunca che víramos un espectáculo, mais no primeiro que che vimos fixéchete con nós. Pola conta que nos ten, habemos de saber por onde andas.

ANOREXIA BIBLIOGRÁFICA (FOBIA AOS LIBROS)

Vista dos libros preparados para saír con destino ao contentor do lixo

Bernardo Penabade

Hai un pouco menos dun século, retornou ás Grañas do Sor un habaneiro. Tan cheo -no sentido de orgulloso- viña de si, que non se apeaba do idioma que aprendera daquela maneira no Caribe. Como niso non destacaba frente a outros que facían o mesmo que el facía, procurou outro elemento diferenciador e atopouno. Deulle ao home por presumir de riqueza económica e, cando había festas e estaba rodeado, liaba os cigarros en papel moeda. Fumaba o diñeiro.

Mais non foi así toda a vida. Tras dos tempos viñeron tempos.

Outro tanto pasaba nas Pontes nos primeiros tempos da industria térmica. Os rapaces das aldeas chegaban a un bar, pedían un cuba-libre, dábanlle dous ou tres groliños e as tres cuartas partes deixábanas no mostrador. Despois ían a outro bar e facían o mesmo. Ao final da noite presumían de teren tomado dez ou doce ou quince ou vinte. O caso é que non tomaban pouquiño por prudencia. Tomaban tan pouco só por presunción. O que tomaba máis era considerado paleto e, se deixaba o vaso vacío, entón xa lle facían unha feira por atrasado.

O importante non era consumir. Había que derrochar.

Véñenseme aquelas imaxes á memoria por un asunto de libros. Moi triste, por certo. Cada ano nos corredores do Instituto Perdouro ponse unha mesa con libros de texto abandonados. Púxose o ano pasado e púxose tamén este e están expostos ao público para que cada quen colla os que queira. Despois van para o contentor do papel como foron centenas deles no curso pasado. Algo tan clariño como isto: varios miles de euros foron tirados directamente ao lixo.

Con isto do empréstimo de libros -que é bon para a economía, mais é tremendo para as bibliotecas particulares-, atopámonos con que numerosos alumnos e alumnas non teñen nada por onde repasar contidos de cursos anteriores. Como por arte de maxia, desapareceu aquel recurso de botar man de materiais de 5º que en 6º entendíamos moi moi ben "porque eran moi elementais".

"Hoxe non hai problema. Xa está todo na internet", proclaman os adeptos da modernidade. Certo que está, si, mais hai que saber dar con el. E para dar con el, hai que estar mentalizado e hai que saber sortear obstáculos para chegar. E, como norma, ou  non se chega ou só chegan catro (os que xa teñen axuda na casa).

Consciente diso, tanto o ano pasado como este, levei mociñas e mozos diante da mesa dos libros repudiados e díxenlles que os podían levar e que debían levar un xogo completo, de primeiro de ESO e segundo de Bacharelato.

"Non teñades problemas de vergoña. Están aquí para tirar", dígolles. Entón as mociñas e os mozos abren os ollos como pratos e pensan: "que mal da cabeciña está". Por que? Porque, obviamente, non os poden coller. Se os colegas os ven collendo deses libros, rinse deles. Non importa que estean novos e que leven consigo os DVD's con actividades. Non importa que estean forrados ou sen forrar. O único que está claro é que, se están nesa mesa, é porque non serven; e, se non serven, hai que tirar con eles.

Por outra parte, nos mundos de hoxe -en plena era dixital- quen vai coller un libro para levar para a casa?! Se alguén fai iso, é que non é unha persoa como as demais. Coller un libro deses sería como proclamar aos catro ventos a marxinalidade. E iso non pode ser. Todas e todos temos que ser modernos.

Resultado desa modernidade é que auténticas xoias pedagóxicas caerán dentro dunha semana no caixón do papel reciclado e de aí irán para a caixa dun camión. E iso pasa nun centro de ensino que dá traballo a case 60 docentes e nunha vila en que os seus habitantes teñen a media de idade máis baixa de toda a provincia de Lugo.

- Giovanna, isto está moi ben explicado no libro do ano pasado. Bótalle un ollo na casa. 

-No libro do ano pasado? Como o vou mirar no libro do ano pasado?! Eu xa o tirei.

-Ah, non sabía! Non me daba conta... James, e tu tamén o tirache?
-Tamén, claro!

Hai que ter coidado coas enchentas. Poden provocar indixestións.

EXPOSICIÓN FOTOGRÁFICA DE LUCÍA RIVAS

IN MEMORIAN

Recollemos aquí este In Memorian escrito polo noso querido profesor Pedro Chao Polo. Ao tempo que sinalamos o texto como auténtico Modelo Burela, lembramos a contribución do Sr. Eiras Pensado ao ben común dos concellos de Cervo e Burela; e transmitimos o noso pesar á familia, moi especialmente á súa filla Ainhoa Eiras Cubo.

Rosalía de Castro, Silvia Ferre, Roi Casal e Marco Pereira

Un caso único. Unha lección maxistral. Un antídoto contra o desánimo. Moi fácil de localizar. Só hai poñerse en sintonía con Radio Burela todos os venres ás sete da tarde.

Explicamos desde o comezo. 

O protagonista chámase Marco Pereira Oliveira. De familia orixinaria de Ribeira de Pena, en Trás-os-Montes, el naceu en Xove -na Mariña- e vive nun lugar de nome ben bonito: a Ponte do Carro. Por un golpe de fortuna para nós, en setembro de 2015 apareceu no Instituto Perdouro para estudar Administración e Finanzas.

Rapaz con moitísima iniciativa, diríxese a nós e di que quere implicarse no Modelo Burela e que quere facelo a través dun programa de radio. Magnífico!, mais a responsabilidade que nos transmite é grande, porque o novo colaborador é cego e necesitamos unha persoa que lle axude en cada programa, alguén que se poña a pé de obra todas as semanas.

Felizmente, non aparece unha persoa. Aparecen dúas. Son dúas mozas, Helena Valle García e Mónica Palacios. Helena está disposta a acompañalo na locución e Mónica mostra disposición para dar á luz pública e manter semanalmente o blogue do programa.

Un 22 de xaneiro de 2016 comezan a andaina para, nuns casos, dar a coñecer as Grandes Voces do Noso Mundo; e, noutros, para tributar homenaxe ás voces xa clásicas. O primeiro colaborador que puxo o ombro foi Manolo Maseda, acordeonista, voz e referencia inequívoca da máis moderna didáctica galega (aplicada no IES Maximino Romero de Lema, en Baio).

En seis meses, entre xaneiro e xullo, emitíronse outros 23 programas con xenerosas colaboracións de Miro Casabella, Maria do Ceo, João Afonso, Uxía Senlle, Uxía Pedreira, Balbina e a súa banda, Dous na Fronteira... Nada máis e nada menos!

O programa número 25 chegou un venres, día 30 de setembro de 2016. Como Helena e Mónica xa estaban en Vigo e Santiago para completar a formación universitaria, Marco estivo acompañado pola profesora Karina Parga. E ambos entraron forte. Con ritmo fluído. E con ritmo fluído recolleron a colaboración doutra estrela, Silvia Ferre, filla adoptiva de Rianxo.

Impresionante. Un trasmontano da Mariña montou unha factoría de soños convertidos en realidade e conseguiu reunir, man con man, unha galega da Mariña nacida na Borgoña; unha asturiana feita galega na terra de Castelao; un músico fillo de músico, ambos arousáns; e o espírito da nosa Poeta Universal.

Todo nunha horiña. Con quince minutos antolóxicos. Ao estilo Marco Pereira, esa voz que moi ben podería dicir:

O meu corazón vos mando

cunha chave para o abrir.

Nin eu teño máis que darvos

nin vós máis que me pedir.

Realmente, non é que o podería dicir. Moito máis: temos a fortuna de que nolo diga todos os días.

DONOS DO NOSO DESTINO

Bernardo Penabade

Nunha ocasión, mentres retornábamos de Santiago en dirección á Mariña, na Radio Galega Música puxeron unha canción moi moi linda. Tanto nos interesaron a letra e a música que memorizamos un par de versos e, no primeiro lugar en que puidemos estacionar o coche, anotámolos nun papel para despois localizar canción e información sobre os seus intérpretes. 

A pesquisa feita naquela mesma noite -por volta de agosto ou setembro de 2014- deu como resultado que a peza era de Roi Casal e que estaba incluída nun disco intitulado Donos do noso destino. Aquela foi información suficiente para que nos puxésemos a "bucear"  con intención de escoitar todo o que estivese ao noso alcance e así o fixemos. Desas escoitas saíu a constatación de que a voz feminina correspondía a unha artista neofalante e ese particular tamén nos resultou moi atractivo, entón puxémonos de novo en pesquisa e procuramos solución para o enigma:  "Quen será a neofalante que ten esta voz?".

Silvia Ferre. Cando localizamos o seu nome, pensamos na posibilidade de que ela e Roi nos concedesen unha entrevista para o programa especial do número 100 de Proxecto Neo. E tivemos sorte. Moita sorte. Silvia e Roi colaboraron, dándonos todas as facilidades para o noso modesto programa de radio escolar.

Esa sorte repetiuse dous anos máis tarde, neste 2016, cando tivemos o privilexio de poder gozar do seu directo en dous lugares da Mariña: primeiro en San Cibrao (na altura do Día das Letras) e despois en Ribadeo (con motivo das festas patronais).

En San Cibrao o concerto foi nun interior, no auditorio da Casa da Cultura. Había moito público, na maior parte familias con xente miúda. Mais non se trataba dunha "parroquia" entregada, nin moito menos. De feito, Roi afanábase en presentar a súa música e aludía a Rosalía e a Neira Vilas e a Manuel María e o auditorio non se entusiasmaba. Mais, pouco a pouco, o concerto ía derivando de "maxicamente adolescente" a "maxicamente adulto" e o peito da parroquia ía tamén entrando en calor. O caso foi que, no último cuarto, os nenos e as nenas perderon o medo e deixaron a compaña das mamás e dos papás e pasaron para a primeira fila e batían palmas e cantaban os retrousos... e non dicimos máis, porque non fai falta.

Roi Casal e a súa banda en Ribadeo (Fotografía de Alba Ferro)

En Ribadeo pasou algo parecido. Igual de bonito. O concerto foi o primeiro sábado de setembro ás dez da noite, no parque de San Francisco, e un cuarto de hora antes non chegaba a haber medio cento de persoas. Coa comunidade festeira aínda de viños ou en plena cea, comezou a soar a música. Mentres Roi cantaba as primeiras estrofas da "Ninfa das frescas augas", Silvia notábase un pouco tensa. Tal vez temía que non houbese bon ambiente, precisamente alí, na vila da ponte que une as súas terras galega e asturiana. Temores infundados.

Coa segunda das cancións a soar, parte do público que estaba comodamente sentado nun muro abandonan a comodidade e vanse situando xusto diante do palco ao mesmo tempo que Silvia se pon aos mandos e nos canta aquilo de "Nacín cando as plantas nacen,/ no mes das flores nacín,/ nunha alborada mainiña,/ nunha alborada de abril". Nese mesmo momento, moita xente da parte de diante comeza a botar man dos teléfonos e póñense a gravar a historia de Mauro e Rosa. Todo ten a súa parte positiva: polo menos levan unha das máis fermosas mensaxes de amor que teñan escoitado nunca ("O meu corazón che mando/ cunha chave para o abrir/ Nin eu teño máis que darche/ nin ti máis que me pedir"). Ao acabar a segunda canción, xa somos conscientes de que entre o público aínda hai turistas, que  non coñecían a banda e que fican coa boca aberta ("¡Que sorpresa! ¡Vaya grupo! ¡Me encanta!).

Mentres soan máis cancións e Roi Casal dá unha cumprida información para comprender o seu universo musical, o público aínda continúa escoitando, gravando e aplaudindo "con moderación". Mais nisto chega a sétima canción e a sétima canción titúlase "Din Dan" e Roi dirixe a banda e o espírito de Manuel María sobrevoa e a condenada da Silvia primeiro pide que o público bata as palmas e despois dálle por pedir que a acompañe a cantar... e, como non temos catro mans, os pobres teléfonos desaparecen nos bolsos. E os aplausos crecen. E non marcha ninguén. Moito ao contrario. O concerto faise grande. E aparece Nando Casal, que toca e que fala cordialmente, e o concerto faise máis grande aínda. Entón vibramos con "Por ti" e viaxamos á Habana e coñecemos "Son galego, son cubano" antes de marcharmos para México con La Vieja, a base orixinal sobre a que se fixo a magnífica banda sonora da serie Caseiros.

Como nese momento tamén a nós nos ferve o sangue, botámoslle cara e abordamos unha fotógrafa que non parara de recoller o mellor do concerto en imaxes. "Se nos mandas unha foto, nós poñémoslle o texto e tentamos reproducir o que estamos vivindo aquí", dixémoslle. E ela respondeu : "adiante, Alba Ferro colabora". Co mesmo espírito abordamos outras persoas da parte de diante e preguntámoslles de onde eran: "de Oviedo", "de León", "de Barreiros"... "¿Y a mi no me preguntas? Yo soy de Albacete... y esto me gusta!".

Na parte final aínda máis delicias. A primeira é o "Tecín soia a miña tea" con Silvia acompañada de Roi e de Nando. Enorme Silvia na versión que o poema merecía. Só despois chega o "Vai alborexar", de Donos do noso destino. Daquela o público está entregado. Ribadeo na primeira división. A lástima é que o pobre Marqués de Sargadelos -que seguiu atentamente o concerto desde a escalinata do concello- non pode manifestar a súa alegría, porque ten os pés solidamente atados ao chan. Se non estivese así, faría o mesmo que facíamos todas e todos: cantar e bailar e bailar e cantar. Ao son de Silvia Ferre e Roi Casal.

ASTURIANO ESCRITO EN MÁRMORE (para que non se borre)

Localizar información sobre Xulio Vixil (Bimenes, 1964) é moi fácil. Unicamente temos que poñer o seu nome nun pesquisador e teremos á vista moitas fontes documentais (páxinas académicas, de empresas editoras de libros, hemerotecas dixitais, etc.). Como primeira aproximación, porque non tíñamos referencia do seu nome nin da súa obra -e iso que estamos ben próximos-, botamos man da Wikipedia. Así soubemos o fundamental: que é filólogo e que combina o exercicio da docencia coa investigación e a comunicación a través da literatura e do xornalismo, mais sempre con explícito compromiso co desenvolvemento da cultura asturiana.

Unha vez que o situamos no tempo e no espazo -e unha vez que visualizamos as imaxes e as sinopses das súas obras-, propuxémonos entrar en contacto directo con el. Tampouco isto foi difícil, aínda que non localizásemos vínculos ao seu correo electrónico particular. Un SOS enviado para Aitor García Corte, Inaciu Galán e Pelayu Valduviecu tivo triple resposta rápida.

Falando dous minutos por teléfono con Xulio Vixil somos perfectamente conscientes de que se trata dunha persoa grande. Moito máis alá da súa faceta de profesor ou de escritor. O caso que nos ocupa é bastante máis profundo que unha carreira intelectual, por fonda que esta sexa.

Loxicamente, así de primeiras, a chamada deixa a Xulio desconcertado: cal é a relación de Bimenes con Burela?, a santo de que unhas persoas de Burela viaxan a Bimenes e vanse fixar xustamente na lápida de Dora?, que é o que lles interesa?

Non foi nada complexo explicarllo. Aínda máis: se nos facilitaba un correo electrónico, nós mandábamoslle a ligazón ao Palabra e Memoria e xa o entendería todo. Sen esforzo. Despois tería tempo de ler algún breve traballo xa redactado (sobre Rinlo, ou sobre Barreiros ou sobre Burela ou Cervo...) e podería responder con pormenor ao cuestionario que lle íamos facer chegar.

O cuestionario chegou e Xulio respondeu, unha vez máis. Con lágrimas, si; con brillantez tamén. Con paixón, mais con obxectividade. Foi así como soubemos que Dora Vixil Castañón naceu en Bimenes en 1969, que era licenciada en Xeografía e Historia e que exerceu a docencia no Instituto de Ibias, antes de conseguir destino definitivo en Avilés. Soubemos tamén que estaba casada e que tiña unha nena pequena. Incluso soubemos máis.

En calquera caso, non é coas nosas palabras coas que deben coñecer o perfil biográfico. Mellor as orixinais, que non necesitan tradución:

La mio hermana Dora, nacida en Bimenes (primer conceyu en declarar la oficialidá del idioma), yera madre d'una neña, cola que tuvo de colar pa Zarréu, nel conceyu d'Ibias, bien lloñe de casa, cuando Nora tenía un añín, pa desendolcar el so llabor profesional (yera profesora d'Hestoria n'Educación Secundaria). Taba percontenta porque consiguiera la plaza definitiva n'Avilés (vivía n'Uviéu), cerquina casa, nun IES onde trabayábemos xuntos. Nun pudo acabar el cursu por cuenta d'esa terrible traxedia que ye'l cáncer.

 No cuestionario preguntábamos tamén pola información necrolóxica, tanto pola que se pon no fogar fúnebre como pola que se distribúe pola parroquia ou que se publica nos medios de comunicación. O noso informante respondeunos que as fixeron, en asturiano, como ela querería, e tamén nos explica o contexto, como se nós non fósemos catedráticos nesa materia de precariedade. Sentimos en primeira persoa os esforzos por concentrarse para redactar ou corrixir un texto nun local de servizos fúnebres, un texto destinado para unha persoa querida que acaba de morrer. Sentimos en primeira persoa os esforzos por dar explicacións e xustificar:

Fiximos esqueles n'asturianu, como a ella-y prestare. Mándote copia axunta. Equí sí que tuvi de tar mui atentu, porque yera la primer vez que facíen una n'asturianu y, anque la revisé, salió con un fallu ("mayo" en llugar de "mayu"). Vese que nun taba yo pa fixame muncho, avezáu como toi a la revisión de testos (tamién me muevo daqué nel terrén editorial). Dixéronme los de los servicios fúnebres que diben garrala como modelu pa futures ocasiones.

Aínda ben que na funeraria foron atentidos con sensibilidade -non sempre temos esa sorte-. En relación con este servizo, formulámoslle outra pregunta a Xulio: como foi o funeral, civil ou relixioso?, puido oficiarse en asturiano (o idioma de comunicación oral da familia e o idioma que explicitamente figuraba nas notas necrolóxicas)?

O irmán da falecida respondeunos que o funeral relixioso non se oficiou en asturiano porque "Nun hebo tiempu nin posibilidaes de consiguir un cura que lo fixera". Unha vez máis, sentímonos plenamente identificados. Resulta que o sentido común necesita tempo e posibilidades! Ou estamos atentos en todo momento e pedimos... ou somos totalmente ignorados. En fin...

Chegados aquí, xa tíñamos claro quen se encargara da composición da lápida. Aínda así, necesitábamos confirmalo. 

Efectivamente, o texto foi escrito polo irmán, en homenaxe a Dora e tamén en homenaxe ao cura sandinista Gaspar García Laviana, parente do que se senten orgullosos:

El testu redactélu yo mesmo. Les pallabres qu'apaecen ellí tán garraes d'una espresión mui utilizada polos sandinistes na revolución que fixeron en Nicaragua, cuando falaben de los sos muertos, esos que nunca muerren. Un destacáu revolucionariu sandinista, el cura guerrilleru Gaspar García Laviana, yera familia de nós y ella tenía-y munchu ciñu, por eso sé qu'a Dora diba presta-y enforma esi epitafiu.

O gravado fixérono nun obradoiro de mármore, onde tamén foron moi receptivos, aínda tendo en conta a falta de costume:  "Nun punxeron torga dala pa facelo n'asturianu, tolo contrario, pero sí que tuvi de tar mui enriba pa que nun saliere con fallos, pola falta de vezu de facelo na nuesa llingua".

A colocación produciuse "entre o 10 e 15 de xuño" de 2009 e desde ese momento a xente que por alí pasa e ve o epitafio sente unha enorme emoción. Non só a familia, a xente veciña, os homes e mulleres que traballaron con ela e os mozos e mozas de quen fora profesora. Non só.

Tamén todas as outras persoas que levamos en nós o espírito da interculturalidade.

Todo o que rodea a figura de Dora Vigil Castañón é auténtico Modelo Burela.